Το πλοίο μετέφερε κυρίως αμφορείς οίνου από τη Μένδη της Χαλκιδικής, μια πόλη γνωστή για την εξαιρετικής ποιότητας παραγωγή κρασιού κατά την αρχαιότητα. Κατά τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 1995-1996, αποκαλύφθηκαν 25 οξυπύθμενοι αμφορείς, καθώς και διάφορα μελαμβαφή χρηστικά αγγεία και μεταλλικά μικροαντικείμενα. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα ήταν η αποκάλυψη ενός ξύλινου τμήματος του πλοίου διαστάσεων 70×17 εκατοστών, που πιστεύεται ότι προέρχεται από το σκαρί του πλοίου.

Η προκαταρκτική μελέτη των ευρημάτων οδήγησε τους αρχαιολόγους στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα ναυάγια της κλασικής περιόδου. Η χρονολόγηση των ευρημάτων μεταξύ 480 και 425 π.Χ. καθιστά το ναυάγιο της Φαγκρού ενδεχομένως το αρχαιότερο ναυάγιο κλασικών χρόνων που έχει εντοπιστεί στον ελλαδικό χώρο.

Στο βιβλίο του “Άνω Μαγνήτων Νήσοι”, ο Κ. Μαυρίκης αναφέρει ότι το ναυάγιο της Φαγκρού ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από σφουγγαράδες. Το 1989 βούτηξε ο ίδιος στο ναυάγιο ενώ το Μάιο του 1994, κατά τη διάρκεια ερευνητικού προγράμματος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στα νησιά των Βορείων Σποράδων, το ναυάγιο ερευνήθηκε από τον καταδυόμενο αρχαιολόγο Δ. Χανιώτη και τον δύτη Ν. Μιλιάδη,. Σε βάθος 30-37 μέτρων, στην ανατολική ακτή της νησίδας, οι δύο ερευνητές εντόπισαν έναν σωρό από αμφορείς του 5ου αιώνα π.Χ., οι οποίοι προέρχονται από την αρχαία πόλη Μένδη της Χαλκιδικής.

Το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1994 ακολούθησε προκαταρκτική έρευνα, κατά την οποία το ναυάγιο αποτυπώθηκε με τη μέθοδο της φωτογραμμετρίας. Την επόμενη διετία (1995-1996), οργανώθηκε ανασκαφική έρευνα υπό τον τότε προϊστάμενο της Υπηρεσίας, Δ. Καζιάνη, με επικεφαλής τον Δ. Χανιώτη. Κατά την ανασκαφή τοποθετήθηκε υποβρύχιος μεταλλικός κάνναβος και πραγματοποιήθηκαν δύο ανασκαφικές τομές.

Τα ίχνη της ανασκαφής παραμένουν ορατά ακόμα και σήμερα στο βυθό, διατηρώντας ζωντανή την ιστορία αυτού του σημαντικού αρχαιολογικού χώρου κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Το πλοίο ήταν ένα μεγάλο εμπορικό σκάφος της κλασικής περιόδου. Χρονολογείται μεταξύ 480 και 425 π.Χ. Το μήκος του σωζόμενου ναυαγίου εκτιμάται στα 18 μέτρα και το πλάτος του στα 11 μέτρα, καλύπτοντας μια περιοχή περίπου 80 τετραγωνικών μέτρων στο βυθό, με το μεγαλύτερο ορατό μήκος να φτάνει τα 15 μέτρα και το πλάτος τα 11 μέτρα. Το πλοίο είχε τη δυνατότητα μεταφοράς μεγάλου όγκου φορτίου, γεγονός που υποδηλώνει την εμπορική του σημασία.

Το κύριο φορτίο του πλοίου αποτελούνταν από αμφορείς οίνου, οι οποίοι προέρχονταν από τη Μένδη της Χαλκιδικής. Η Μένδη ήταν γνωστή κατά την αρχαιότητα για την εξαιρετικής ποιότητας παραγωγή κρασιού. Οι αμφορείς βρίσκονται διασκορπισμένοι σε βραχώδη και αμμώδη πυθμένα, ο οποίος καλύπτεται κατά τόπους από ποσειδωνία.

Εκτός από τους οξυπύθμενους αμφορείς, στις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν και διάφορα μελαμβαφή αγγεία, όπως οινοχόες, σκύφοι, λυχνάρια και όλπες. Μεταξύ των ευρημάτων υπήρχαν επίσης μια χάλκινη αρύταινα, καθώς και μολύβδινα στελέχη από άγκυρα.

Η Μένδη, αποικία της Ερέτριας στις δυτικές ακτές της Χαλκιδικής, ήταν φημισμένη ήδη από την αρχαιότητα για την παραγωγή του εξαιρετικής ποιότητας κρασιού της, το οποίο αναφέρεται και σε αρχαίες πηγές, όπως στον Αθήναιο και τον Δημοσθένη. Ο οίνος της Μένδης εξαγόταν σε όλο το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, συμβάλλοντας καθοριστικά στην οικονομική ευημερία της πόλης.

Οι οξυπύθμενοι αμφορείς τύπου «Μένδης» αποτέλεσαν το κύριο εξαγωγικό αγγείο της περιοχής και είναι από τους πιο διαδεδομένους εμπορικούς αμφορείς του 5ου αι. π.Χ. Χαρακτηρίζονται από την επιμήκη μορφή, τον στενό λαιμό, τα καμπύλα τοιχώματα και τη μυτερή βάση, στοιχεία που εξυπηρετούσαν τη σταθερή φόρτωση στα αμπάρια των πλοίων και τη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων υγρών προϊόντων.

Ανοιχτό αγγείο με μία οριζόντια λαβή και χαμηλό πόδι. Χρησιμοποιούνταν για πόση οίνου ή νερού, πιθανόν από το πλήρωμα του πλοίου. Η εσωτερική επιφάνεια φέρει ίχνη μελαμβαφούς επικάλυψης, ενώ το σώμα παρουσιάζει ίχνη χρήσης και φθοράς. Ανήκει στα τυπικά σκεύη καθημερινής χρήσης της κλασικής περιόδου (5ος αι. π.Χ.).

Χαμηλή, πλατύστομη οινοχόη με μία καμπύλη λαβή που συνδέει το χείλος με τον ώμο. Το σώμα είναι πεπλατυσμένο, με χαρακτηριστική μελαμβαφή διακόσμηση σε ταινίες γύρω από τον ώμο. Χρησιμοποιούνταν για την ανάμειξη και το σερβίρισμα κρασιού κατά τη διάρκεια συμποσίων ή γευμάτων εν πλω.

Πήλινο λυχνάρι κλειστού τύπου με στρογγυλό σώμα και κοντό ρύγχος. Η επιφάνεια είναι καλυμμένη με μελαμβαφή επίχρωση, ενώ στο κέντρο διακρίνεται ο κυκλικός δίσκος πλήρωσης του ελαίου. Τα λυχνάρια αυτού του τύπου χρησιμοποιούνταν για φωτισμό στο πλοίο, πιθανόν κατά τη διάρκεια στάσεων ή νυκτερινών ελέγχων του φορτίου.

Πήλινη όλπη με κατακόρυφη λαβή και στενό, ελαφρώς εξωστρεφές χείλος. Το αγγείο φέρει ίχνη μελαμβαφούς επικάλυψης και χρησίμευε για τη μετάγγιση κρασιού ή νερού από αμφορείς σε μικρότερα δοχεία ή κύπελλα. Παρόμοια σκεύη εντοπίζονται σε ναυάγια εμπορικών πλοίων του 5ου αι. π.Χ., υποδηλώνοντας τη χρήση τους σε καθημερινές δραστηριότητες του πληρώματος.

• Καζιάνης, Δ. (1999). Το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, ΑΔ 49 (1994), Χρονικά Β΄2, Αθήνα: ΤΑΠΑ, 854.
• Καζιάνης, Δ. (2001). Το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, ΑΔ 51 (1996), Χρονικά Β΄2, Αθήνα: ΤΑΠΑ, 724-725.
• Μαυρίκης, Κ. (1997). Άνω Μαγνήτων Νήσοι, 287- 293.
• Ταγωνίδου, Αικ. (2018). Τα ναυάγια του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, στο Α. Σίμωσι (επιμ.), Βουτιά στα περασμένα η Υποβρύχια Αρχαιολογική Έρευνα, 1976 – 2014, Αθήνα: ΤΑΠΑ, 162.
• Χανιώτης , Δ. (1999). Βόρειες Σποράδες. Νήσος Φαγκρού ή Πελερίσσα (ναυάγιο του 5ου αι. π.Χ.), ΑΔ 49 (1994), Χρονικά Β΄2, Αθήνα: ΤΑΠΑ, 864

Παρακολουθήστε ζωντανά το αρχαίο ναυάγιο της Φαγκρούς.