Το 1970 εντοπίστηκε στον κόλπο του Άγιου Πέτρου, στην Κυρά Παναγιά (ή Πελαγονήσι), ένα σημαντικό ναυάγιο βυζαντινών χρόνων, το οποίο χρονολογείται στα μέσα του 12ου αιώνα μ.Χ. Το ναυάγιο είχε αναφερθεί από σφουγγαράδες στις αρχές του 20ού αιώνα και έγινε γνωστό κατά τη δεκαετία του 1960 λόγω υπόθεσης εκτεταμένης σύλησής του από αρχαιοκάπηλους.

Οι διαστάσεις του πλοίου εκτιμήθηκαν στα 25×8 μέτρα, με εκτόπισμα τουλάχιστον 100 τόνων. Το φορτίο του πλοίου περιλάμβανε εμπορικούς αμφορείς, πολυάριθμα εφυαλωμένα πινάκια με περίτεχνη εγχάρακτη διακόσμηση, έξι μυλόπετρες, καθώς και μικρές ποσότητες λυχναριών, αμφορίσκων, πρόχων, πίθων και γυάλινων φιαλιδίων.

Προφορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι το βυζαντινό ναυάγιο στον κόλπο του Άγιου Πέτρου εντοπίστηκε στις αρχές του 20ου αι. από σφουγγαράδες, όπως ακριβώς και το κλασσικό ναυάγιο της Φαγκρούς στην είσοδο του ίδιου όρμου. Κατά τη δεκαετία του 1960 απέκτησε έντονη δημοσιότητα, λόγω της υπόθεσης εκτεταμένης σύλησής του από ξένους αρχαιοκάπηλους, η οποία αποκαλύφθηκε με τις κατασχέσεις εξαίρετης ποιότητας βυζαντινών πινακίων του 12ου αιώνα μ.Χ.

Τα γεγονότα αυτά συνέβαλαν στην απόφαση της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων να πραγματοποιήσει υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα. Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε υπό τη διεύθυνση των αρχαιολόγων Κατερίνας Ρωμιοπούλου και Χαράλαμπου Κριτζά, σε συνεργασία με τον P. Throckmorton ως τεχνικό διευθυντή, σηματοδοτώντας την πρώτη μεγάλης κλίμακας υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα στην Ελλάδα, πριν ακόμη συσταθεί η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1970 και εξελίχθηκε σε δύο φάσεις. Αρχικά, το ναυάγιο αποτυπώθηκε φωτογραφικά με τη δημιουργία φωτομωσαϊκού, ενώ πραγματοποιήθηκαν και δειγματοληπτικές ανελκύσεις. Στη συνέχεια, ανελκύστηκε το μεγαλύτερο μέρος των κεραμικών ευρημάτων και πραγματοποιήθηκαν δύο δοκιμαστικές τομές, οι οποίες αποκάλυψαν διατηρημένα τμήματα της ξυλοκατασκευής του πλοίου, όπως νομείς και πέτσωμα.

Το ναυάγιο του Αγίου Πέτρου αποτελεί σημαντική μαρτυρία της βυζαντινής ναυσιπλοΐας και του εμπορίου στην περιοχή του Αιγαίου κατά τον 12ο αιώνα μ.Χ. Από τις διαστάσεις των σωζόμενων τμημάτων, εκτιμάται ότι το πλοίο είχε διαστάσεις 25×8 μέτρα και εκτόπισμα τουλάχιστον 100 τόνων. Κατά την αναγνωριστική έρευνα, βρέθηκε μεγάλο τμήμα του πετσώματος του πλοίου σε καλή κατάσταση.

Το φορτίο του πλοίου περιλάμβανε έξι μεγάλες μυλόπετρες από γρανίτη, καθώς και εμπορικούς αμφορείς τύπου Günsenin III, σε δύο παραλλαγές, οι οποίοι αποτελούν έναν από τους πιο διαδεδομένους τύπους της Μέσης και Ύστερης Βυζαντινής περιόδου. Οι ίδιοι αμφορείς έχουν αποδοθεί από τον Μπακιρτζή στην 5η ομάδα μαγαρικών αμφορέων, δείγμα της ευρείας διάδοσης και παραγωγικής ποικιλίας τους.

Επιπλέον, εντοπίστηκαν πάνω από 700 εφυαλωμένα πινάκια με περίτεχνη εγχάρακτη διακόσμηση (sgraffito), με γεωμετρικά σχέδια και παραστάσεις φυτών και ζώων, πραγματικών ή φανταστικών.

Στη σκευή του πλοίου θα μπορούσαν να αποδοθούν αντικείμενα που βρέθηκαν σε μικρότερες ποσότητες, όπως λυχνάρια, αμφορίσκοι, πρόχοι, πίθοι, γυάλινα φυαλώματα, πώματα ευρυστόμων αγγείων και ένας χάλκινος λέβητας (σε κομμάτια). Επιπλέον, σώζονται ίχνη τόσο της αρχαιολογικής έρευνας του 1970, όπως τμήμα της γραμμής περιμέτρου από πολυπροπυλένιο, όσο και της σύλησης που έχει υποστεί το ναυάγιο από αρχαιοκάπηλους, με εμφανείς θραύσεις αμφορέων και πινακίων.

Οι αμφορείς τύπου Günsenin III, γνωστοί και ως «μαγαρικοί» στην ελληνική βιβλιογραφία (ομάδα V κατά Μπακιρτζή), αποτελούν έναν από τους πιο διαδεδομένους τύπους εμπορικών αμφορέων της Μέσης και Ύστερης Βυζαντινής περιόδου. Αποτελούσαν το κύριο μέρος του φορτίου του ναυαγίου του Αγίου Πέτρου.

Οι Günsenin III παρουσιάζουν ποικιλίες ως προς το σχήμα, αλλά διατηρούν κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά, όπως επιμήκες σώμα, στενό λαιμό και δύο κάθετες λαβές.
Φορτία του τύπου αυτού συνήθως εμφανίζονται ομοιογενή, χωρίς την παρουσία άλλων τύπων αμφορέων στο ίδιο πλοίο, γεγονός που υποδηλώνει την οργανωμένη διακίνηση συγκεκριμένων προϊόντων.

Ο τύπος III είναι μακράν ο πιο συνηθισμένος βυζαντινός αμφορέας στο δυτικό Αιγαίο. Η ευρεία κατανομή του σε ναυάγια και ακτές του Αιγαίου καταδεικνύει τον καθοριστικό ρόλο τους στο εμπόριο της εποχής.

Οι κούπες και τα αβαθή πινάκια, τα οποία αποτελούν μέρος ενός ετερογενούς φορτίου, έχουν αποδοθεί με τη λεπτεγχάρακτη τεχνική σε λευκό ή υπόλευκο επίχρισμα. Η διακόσμηση περιορίζεται στο εσωτερικό του αγγείου και αποδίδεται με λεπτές χαράξεις ενώ τα κύρια διακοσμητικά θέματα είναι οι μορφές ζώων που αναπτύσσονται ελεύθερα στον κάμπο ή γεωμετρικά μοτίβα, κυρίως σπείρες που αναπτύσσονται σε μετάλλιο του πυθμένα ή ταινίες περιμετρικά, στα τοιχώματα.

Τα πινάκια με φυτικά μοτίβα αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της βυζαντινής κεραμικής του 12ου αιώνα μ.Χ. Η διακόσμηση τους περιλαμβάνει περίτεχνα ανάγλυφα ή εγχάρακτα σχέδια φυτών, λουλουδιών και κλαδιών, που συνδυάζονται συχνά με γεωμετρικά ή ζωικά στοιχεία. Χρησιμοποιούνταν πιθανότατα για διακοσμητικούς σκοπούς ή σε τελετουργικές πρακτικές, προσφέροντας παράλληλα πρακτική λειτουργικότητα στην καθημερινή ζωή.

Τα πινάκια με γεωμετρικά σχέδια ανήκουν στην ίδια χρονική περίοδο (12ος αι. μ.Χ.) και χαρακτηρίζονται από τη χρήση επαναλαμβανόμενων μοτίβων και προσεκτικής διακόσμησης. Παρά την απλότητα των σχεδίων σε σύγκριση με τα πινάκια με ζώα, η λεπτομερής γεωμετρική διακόσμηση υπογραμμίζει την τεχνογνωσία των κεραμέων και την αισθητική προτίμηση της εποχής.

• Κριτζάς, Χ. (1971). Το Βυζαντινόν Ναυάγιον Πελαγοννήσου – Αλοννήσου, Athens Annals of Archaeology ΙV. 2, 176-182.
• Κριτζάς, Χ. & Throckmorton, P. (1991). An Odysseus of the Deep, Enalia, Suppl. 2, ΙΕΝΑΕ.
• Μαυρίκης, Κ. (1997). Άνω Μαγνήτων Νήσοι, 311-317.
• Μπακιρτζής, X. (2003). Βυζαντινά Τσουκαλολάγηνα, Αθήνα.
• Ντίνα, A. (1999). Το Βυζαντινό ναυάγιο Πελαγοννήσου Αλοννήσου, 122-142 στο Δ. Παπανικόλα-Μπακιρτζή (επιμ.), Βυζαντινά Εφυαλωμένα Κεραμικά, Αθήνα 1999.
• Ταγωνίδου, Αικ. (2018). Τα ναυάγια του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, στο Α. Σίμωσι (επιμ.), Βουτιά στα περασμένα η Υποβρύχια Αρχαιολογική Έρευνα, 1976 – 2014, Αθήνα: ΤΑΠΑ, 159-161.
• Ioannidaki-Dostoglou, E. (1989). “Les vases de l’épave byzantine de Pélagonèse Halonnèse,” in Déroche & Spieser 1989, pp. 157–171.
• Koutsouflakis, G. (2020). “The transportation of amphorae, tableware, and foodstuffs in the Middle and Late Byzantine period: The evidence from Aegean shipwrecks,” in S.Y. Waksman (ed.), Multidisciplinary Approaches to Food and Foodways in the Medieval Eastern Mediterranean, Archéologie(s) 4, Lyon, pp. 447–481.
• Papanikola-Bakirtzi, D. (1999). Byzantine Glazed Ceramics: The Art of Sgraffito, Athens.
• Parker, A.J. (1992). Ancient Shipwrecks of the Mediterranean and the Roman Provinces, BAR International Series 580, Oxford.
• Throckmorton, P. (1971). “Exploration of a Byzantine wreck at Pelagos Island near Alonissos,” Athens Annals of Archaeology 4 (1971), pp. 183–185.